این موشن گرافیک نیست!

فرض کنید در شهری هستیم که کلاه زیبای یک فرد بر سر زبان‌ها افتاده و جذابیت‌اش همه را به این صرافت انداخته که آنها نیز همان‌قدر جلب توجه کنند. مشخص می‌شود که شخصی که Fashion Designer است، آن کلاه را طراحی کرده. مردم شهر یکی یکی به سراغش می‌روند و او هم برایشان کلاه طراحی می‌کند. از آنجا که در آن شهر تا پیش از آن نه کلاهی بوده و نه فشن دیزاینری، مردم از آن به بعد کلاه را فشن صدا می‌زنند. سال‌ها می‌گذرد و به دلیل پررونق بودن بازار کلاه، افراد دیگری هم مغازه‌ی کلاه‌فروشی باز می‌کنند و روی تابلوی سردر می‌نویسند: فروشگاه فشن برادران فلانی. 

حالا فردی را تصور کنید که طراحی مد خوانده و به این شهر می‌آید و یک استودیو افتتاح می‌کند.

دیالوگ احتمالی بین جناب فشن دیزاینر و اولین مشتری: 

• ببخشید! یه فشن قیمت مناسب برای عروسی می‌خوام.
• منظورتون یه دست لباسه؟
• نه یه فشن می‌خوام که بذارم سرم
• آها! کلاه می‌خواین… (طراح دو ساعت و چهل و سه دقیقه توضیح می‌دهد که فشن دیزاین چیست و کلاه چیست و…)
• حالا همون کلاه که شما می‌گین، یه کلاه خوب واسه عروسی می‌خوام. چند؟!

مثال بالا مشابه بلایی است که بر سر Motion Graphics در ایران آمده. مشتری تماس می‌گیرد و درخواست یک «موشن» برای معرفی استارت‌آپ جدیدش می‌کند. 

شخصا تا همین یک سال پیش دو ساعت و چهل و سه دقیقه را به تدریس الفبای موضوع اختصاص می‌دادم و در پایان هم مشتری بخت برگشته (که تقصیری هم نداشت) از دست یک دیوانه‌ی کمال‌گرا متواری می‌شد.

اجازه بدهید همان توضیحات را (البته به صورت فشرده) در اینجا بیان کنم تا ببینیم «کلاه»ی که مشتری می‌خواهد دقیقا چیست؟

۱. واژه شناسی

«Motion Graphics» یک رشته و تخصص است و خروجی آن آثار «Motion Graphic» هستند که دسته‌بندی‌های مختلفی دارند و با تکنیک‌های متنوعی اجرا می‌شوند. پس عباراتی نظیر «موشن» و مخصوصا «موشن گرافی» به کل اشتباه و خالی از معنی هستند. 

برگردان فارسی موشن گرافیکس در حال حاضر «گرافیک متحرک» است که البته مانند بسیاری از معادل‌سازی‌های دیگر در زبان فارسی، حق مطلب را ادا نمی‌کند.

۲. تعریف

هنوز تعریف کامل و جامعی برای موشن گرافیکس وجود ندارد، ولی نگارنده این جمله را به عنوان مختصرترین توضیح پیشنهاد می‌کند: «هر اثر گرافیک که در قالب یک فرمت زمان‌پایه متحرک شده باشد، موشن گرافیک است» در این توضیح از واژه‌ی گرافیک بهره گرفته‌ام، چرا که تعریف گرافیک، محدوده‌ی مشخصی از آثار بصری را نشانه می‌گیرد. البته همین توضیح هم اشکالات و استثنائات زیادی دارد و تا تبدیل شدن به تعریف راه زیادی را باید طی کند. اجالتا این جمله را از این حقیر به عنوان یک توصیف کلی بپذیرید.

از آنجا که موشن گرافیکس یک مدیوم بینارشته‌ای است که از تصویر، تحرک، زمان و صدا بهره می‌برد، بیشترین قرابت با انیمیشن را دارد. در واقعیت هم مرز بسیار باریکی بین این دو رشته هست که گاه تشخیص درست را دشوار می‌کند. ولی یک مساله‌ی بارز [معمولا] این دو را از یکدیگر تفکیک می‌کند: یک اثر انیمیشن دارای داستان و یک یا چند شخصیت است ولی یک اثر موشن گرافیک اکثرا انتزاعی است و معمولا برپایه‌ی فرم بنا می‌شود.

۳. کاربردها

نخستین آثار موشن گرافیک زمانی تولید شدند که هنوز این رشته شکل مستقل به خود نگرفته بود. تیتراژ  فیلم «مرد بازو طلایی» شاید اولین اثر موشن گرافیک دنیا باشد که توسط سائول باس در سال 1955 طراحی و اجرا شد. ولی امروزه موشن گرافیکس کاربرد بسیار وسیع‌تری پیدا کرده، از آگهی‌های تبلیغاتی تا ویدئوهای اطلاع‌رسانی و رابط کاربری نرم‌افزارها و وب‌سایت‌ها و…

۴. دسته‌بندی

دسته‌بندی آثار موشن گرافیک آسان نیست، چرا که گاهی اوقات یک اثر هم‌زمان در چند دسته جا می‌گیرد.

ولی به طور کلی آثار موشن گرافیک می‌توانند در این موضوعات جا بگیرند:

توصیفی (Explainer)
تبلیغاتی (Commercial)
رابط کاربری (User Interface)
نشانه/نماد (Icon/Logo)
عنوان‌بندی (Title)
اینفوگرافیک (InfoGraphic)
شبکه تلویزیونی (Broadcast/TV Ident)
بازی
ویدئو مپینگ (Video Mapping)
موزیک ویدئو (Music Video)
هنر (Fine Art/Video Art)
تعاملی (Interactive)
گیف (GIFs)
پوستر متحرک (Motion Poster)

و صد البته با گسترش این رشته در آینده به این لیست دسته‌های جدیدی اضافه خواهد شد.

۵. تکنیک

مانند هر رشته‌ی هنری دیگری، موشن گرافیک را هم می‌توان با تکنیک‌های مختلفی اجرا کرد. بر خلاف تصور عموم، یک اثر موشن گرافیک می‌تواند بدون استفاده از کامپیوتر و نرم‌افزار هم ایجاد شود، مثلا  فقط با یک دوربین فیلم‌برداری.

تکنیک‌های مختلف موشن‌گرافیک تقریبا همان‌هایی است که در تولید انیمیشن استفاده می‌شوند، به علاوه‌ی چند تکنیک دیگر:

استاپ‌ موشن، پیکسلیشن، دستی، دیجیتال دوبعدی، دیجیتال سه‌بعدی، ویدئو، چیدمان و یا ترکیبی از تکنیک‌های مختلف.

تصور می‌کنم تا حدودی مشخص شد که کلاهی که در ایران به آن «موشن گرافیک» گفته می‌شود چیست؟  یک اثر موشن گرافیک توصیفی که با تکنیک دو بعدی تخت اجرا شده. چیزی شبیه به این:

به صورت خلاصه و ساده‌تر، اگر به یک اثر متحرک که داستانی تعریف نمی‌کند و از عناصر گرافیکی بهره می‌برد برخوردید، با یک اثر موشن گرافیک مواجه شده‌اید.

بله! موارد زیادی بوده که عنوان انیمیشن یا جلوه‌های ویژه بر آنها گذاشته‌اید. متاسفانه آثار موشن‌گرافیک بسیاری تولید می‌شوند که حتی سازنده‌ی آن نمی‌داند که در حال تولید یک اثر موشن‌گرافیک است! شاید شما هم بعد از خواندن این متن، با مروری بر آرشیو آثار/سفارشات خودتان برخی از آنها را در دسته‌بندی موشن گرافیک قرار دهید.

ایمان یاری

طراح گرافیک و موشن گرافیک